Grondstoffen

Circulaire economie

Binnen ons huidige lineaire economische systeem onttrekken we grondstoffen aan de aarde, maken er producten van, en gooien die na verloop van tijd weg. Voor onze aarde is dit een onhoudbaar systeem, zeker bij de huidige bevolkingsgroei. Natuur & Milieu wil dit systeem vervangen door een circulair systeem. Daarin gebruiken we producten langer en zetten we grondstoffen steeds opnieuw in. Producten krijgen een slimmer ontwerp, zodat ze aan het einde van hun levensduur een nieuw leven kunnen beginnen: als product, als onderdeel of als grondstof.

Om een circulaire economie te realiseren zijn nieuwe spelregels nodig:

• Niet alleen de kosten om grondstoffen te winnen, maar ook de kosten om de milieu-impact van de grondstoffenwinning – indien die niet kan worden voorkomen – op te lossen, moeten worden gereflecteerd in de prijs van producten. Daarom is Natuur & Milieu voor de verschuiving van de belasting op arbeid naar een belasting op milieu-impact, volgens het principe ‘de vervuiler betaalt’.
• Producenten krijgen meer verantwoordelijkheid over hun producten. Europese regelgeving moet producenten verplichten om de negatieve impacts die met de consumptie van hun producten samenhangt, op te lossen.
• De producent blijft zo veel mogelijk eigenaar van producten. Dit maakt het aantrekkelijker om producten te maken die langer meegaan. De consument gaat vooral betalen voor diensten in plaats van producten (zoals voor printjes in plaats van printers, voor verlichting in plaats van lampen, voor een vervoersmogelijkheid in plaats van een auto). Nieuwe financiële en juridische regels zijn nodig om deze overgang mogelijk te maken.
• Het inkoopbeleid van overheden en bedrijven moet zo worden aangepast dat leveranciers die zuinig met grondstoffen omgaan, voorrang krijgen.
• Bedrijvigheid moet meer gaan werken als een ecosysteem, waarbij de reststromen van het ene bedrijf, de grondstoffen zijn voor het andere. Om dit mogelijk te maken is ruimtelijk beleid nodig, dat gericht is op het stimuleren en verbeteren van dergelijke ecosystemen.

Plastics

Plastics veroorzaken veel problemen in onze landelijke natuur (zwerfafval), in ons water (microplastics) en in onze oceanen (plastic soup). Anderzijds zijn kunststoffen ook zinvol, voor zover ze bijvoorbeeld voedingsmiddelen langer vers houden of de isolatiewaarde van onze woningen vergroten. Natuur & Milieu neemt over het gebruik van plastics dan ook een genuanceerd standpunt in.

Natuur & Milieu wil het onnodig gebruik van plastic en het gebruik van niet- of slecht recyclebaar plastic (zoals broodverpakkingen met een plastic en papieren laag) afremmen. Daarnaast willen wij de recyclebaarheid en het recycleproces van plastics verbeteren. Wij focussen ons in eerste instantie op alle verpakkingen waarvan de levensduur per definitie beperkt is. Wij werken aan een systeem waarin door de hele keten heen (van producent tot afvalverwerker en recycler) goede afspraken worden gemaakt en nagekomen, en waarin innovatie op het gebied van duurzaamheid door de hele keten heen nut heeft. De eerste stappen op dit gebied zijn gezet met het plastic pact.

Biologisch afbreekbaar plastic

‘Biologisch afbreekbaar plastic’ klinkt als een welkome duurzame innovatie, maar biedt helaas nog niet altijd een duurzame oplossing. Veel plastics die onder de noemer ‘biologisch afbreekbaar’ op de markt komen, zijn in de praktijk uitsluitend onder kunstmatige omstandigheden (hoge druk of temperatuur) werkelijk afbreekbaar. De suggestie dat je deze plastics gewoon in de natuur kan achterlaten is wat ons betreft dan ook verwerpelijk. Deze plastics frustreren het reguliere recyclingproces van plastics, omdat ze vaak ten onrechte bij het plastic afval belanden. Als biologisch afbreekbaar plastic bij het GFT afval belandt, voegt het weinig toe aan de kwaliteit van de compost die daarvan gemaakt wordt. Daarom wil Natuur & Milieu onderzoek naar werkelijk hernieuwbare grondstoffen voor plastics stimuleren. Zo zien wij op langere termijn kansen voor de inzet van algen in de productie van biologisch afbreekbaar verpakkingsmateriaal.

Voor specifieke toepassingen zien wij wel een belangrijke rol voor biologisch afbreekbare plastics. Bijvoorbeeld in het gebruik van landbouwplastics die ondergeploegd kunnen worden. Voor duurzaam gebruik van deze plastics zijn wel duidelijke afspraken nodig, zodat er voor boeren of groenvoorzieners geen misverstanden kunnen ontstaan.

‘Oxo-degradables’ zijn plastics die bewerkt zijn met chemicaliën waardoor ze in de natuur in kleine deeltjes plastic uit elkaar vallen. Ze zijn dan niet meer zichtbaar, maar richten wel enorme ecologische schade aan. Natuur & Milieu vindt dat deze materialen op wereldschaal verboden moeten worden.

Biomassa

Biomassa is een verzamelnaam voor alle materiaal met een biologische of organische herkomst, in de praktijk vooral plantaardig materiaal. Vanwege het hernieuwbare karakter biedt biomassa aan veel sectoren een kans om te verduurzamen. Maar ook biomassa is slechts beperkt duurzaam voorradig. De grootschalige productie van biomassa zal bovendien altijd concurreren met voedselproductie en met de natuur. Natuur & Milieu is voor een benadering waarbij de bodemvruchtbaarheid en bodembescherming van onze natuur de prioriteit krijgen boven het gebruik van biomassa als alternatieve grondstof.

Bij de inzet van biomassa moet de toepassing met de hoogste toegevoegde maatschappelijke waarde het eerst worden benut. Bodemvruchtbaarheid staat bovenaan in deze ‘waardepiramide’, gevolgd door voedsel en medicijnen. Daarna komen gebruiksvoorwerpen en veevoer, en pas daarna chemie, brandstof en energie. De grondstof hout bijvoorbeeld, moet in eerste instantie worden aangewend als plank/meubel, daarna als pallet, daarna als geperst materiaal en pas in laatste instantie, als het niet meer elders nuttig in te zetten is, in chemie of als brandstof.

Duurzame omgang met biomassa vraagt om meer regie vanuit de overheid. Meer informatie hierover vind je in onze visie biomassa.

Elektrische apparaten

Elektrische apparaten zijn een bijzondere categorie consumentengoederen als het om duurzaamheid gaat. Ze hebben een grote milieu-impact, waarbij consumentengedrag enorm veel verschil kan maken. Natuur & Milieu streeft ernaar om de consument te verleiden tot het betalen voor het gebruik in plaats van het bezit van apparaten, en om apparaten meer met elkaar te delen. Vooral bij apparaten die je niet vaak gebruikt (gereedschap bijvoorbeeld) is dit slechts een kleine, logische stap. Daarnaast willen wij de optimale levensduur en de feitelijke levensduur van apparaten dichter bij elkaar te brengen (nu gaan producten vaak veel te snel kapot). Een betere repareerbaarheid, een verbreed energielabel en ‘product-as-a service’ verdienmodellen gaan hierbij helpen.

Statiegeld

Natuur & Milieu is groot voorstander van statiegeld. Statiegeld leunt op het principe ‘de vervuiler betaalt’: fabrikanten die producten in wegwerpverpakkingen aanbieden en consumenten die verpakkingen weggooien betalen samen voor de oplossing. Door statiegeld loont het letterlijk om je lege verpakkingen naar de daarvoor bestemde plek te brengen. Het systeem is wel nog verder te verbeteren.
Zo hoeft inzameling niet per se in de supermarkt plaats te vinden en kunnen we supermarkten toestaan om PET-flessen al in de winkel te versnipperen, zodat het minder winkelruimte kost.

In landen met statiegeld voor kleine flesjes en blikjes vind je veel minder flesjes en blikjes in het zwerfvuil dan bij ons. Als een statiegeldsysteem voor meer waardevolle stromen gaat gelden, zijn de kosten te verdelen over meerdere materialen en wordt het systeem bovendien kostenefficiënter. Daarom is Natuur & Milieu voor invoering van statiegeld op blikjes en flesjes.