Betalen per kilometer: gaan we rekeningrijden in 2030?

Als we in Nederland gaan rekeningrijden, dan betekent dat een omslag van ons belastingsysteem voor mobiliteit. Dat klinkt ingewikkeld, maar het werkt als volgt: nu heffen we vooral belasting op de aanschaf en het bezit van een auto (BPM en wegenbelasting). Via de wegenbelasting betaal je nu een vast bedrag per jaar, onafhankelijk van hoeveel je rijdt. Voor het gebruik betaal je enkel via accijns op brandstof. Bij rekeningrijden wordt dat anders. Daarbij wordt vooral het gebruik belast: hoe meer kilometers je maakt met de auto, hoe meer je betaalt. Je betaalt dan geen vaste wegenbelasting meer, maar een prijs per kilometer. Eigenlijk is het heel vergelijkbaar met treinreizen: een retourtje Utrecht-Gouda is goedkoper dan een retourtje Utrecht-Maastricht. De aanschafbelasting (Bpm) en accijnzen op brandstof blijven ongewijzigd.

Het ministerie van Financiën heeft de effecten van verschillende varianten van ‘betalen naar gebruik’ laten doorrekenen. Totdat de overheid een beslissing heeft gemaakt, blijft het nog onduidelijk hoeveel rekeningrijden precies gaat kosten. Maar zelfs een relatief lage financiële prikkel is een bewezen stimulans voor gedragsverandering. Goedkoper reizen ná de spits trekt veel reizigers over de streep, zo bleek ook bij het treinvervoer. Een lagere bijtelling stimuleert daarnaast met succes de vraag naar schonere voertuigen. Het duurt nog lang voordat we zijn afgestapt van fossiele brandstoffen, en een heffing biedt een goede weg om geleidelijk afscheid te nemen van onze vervuilende diesel- en benzineauto’s.

Dat is nog niet duidelijk. Na verwachting zal het kabinet na de zomer de eerste uitgewerkte plannen bekendmaken. De overheid heeft inmiddels meerdere onderzoek gedaan naar verschillende vormen van rekeningrijden. Er is inmiddels onderzoek gedaan naar mogelijke tarieven, manieren om onderscheid te maken in die tarieven afhankelijk van hoe milieuvriendelijk een auto is en naar inkomenseffecten op huishoudens. Ook is gekeken naar verschillende manieren om de gereden kilometers te registreren, bijvoorbeeld door automobilisten te verplichten periodiek de kilometerstand door te geven, data van autofabrikanten te gebruiken of boordapparatuur in te bouwen.

Het plan was eerst om rekeningrijden in 2025 in te voeren, maar dat gaat niet meer gebeuren. Waarschijnlijk gaan we in 2030 rekeningrijden. Dit komt doordat het wetgevingstraject lange tijd in beslag neemt en technische aspecten uitgewerkt moeten worden.

Het kabinet heeft nog niet definitief gekozen voor een variant van rekeningrijden. Maar de omslag naar een ander belastingsysteem met een kilometerheffing kan op meerdere manieren plaatsvinden. Voor alle varianten geldt dat de motorrijtuigenbelasting (MRB) wordt omgezet naar een kilometerprijs. De aanschafbelasting (BPM) en de accijnzen op brandstof blijven ongewijzigd.

1. Betalen naar gebruik voor alle auto’s 
   Alle autogebruikers betalen een bedrag per gereden kilometer (een vlakke kilometerheffing). Het kabinet heeft de voorkeur uitgesproken voor deze variant.
2. Betalen naar gebruik voor elektrische auto’s
   Alleen gebruikers van elektrische auto’s betalen een bedrag per gereden kilometer.
3. Betalen naar gebruik gebaseerd op tijd en plaats
   Autogebruikers betalen een bedrag dat afhankelijk is van het tijdstip van hun reis (dag of nacht) en de route (door stedelijk gebied of daarbuiten).
4. Betalen naar gebruik gebaseerd op uitstoot (en eventueel inclusief plaats en tijd)
   Autogebruikers betalen een bedrag per kilometer dat afhankelijk is van de uitstoot van hun voertuig. Dit hangt samen met het gewicht van het voertuig, de brandstofsoort die het gebruikt en milieukenmerken .

De varianten leiden volgens onderzoek van de overheid allemaal tot minder files, kortere autoritten en daardoor ook tot flink minder autokilometers (tot wel 20 procent minder). Ook neemt de uitstoot van CO2 en stikstof flink af. Vooral de gedifferentieerde heffing, de laatste variant, leidt tot minder files (een afname van wel 66 procent) en minder uitstoot (een afname van 24 procent). Ten slotte leiden alle varianten ertoe dat we iets meer auto’s gaan kopen en leiden variant 1, 3 en 4 tot de groei van het aandeel elektrische auto’s.

Het eerste gevoel dat bij autobezitters opkomt, is: ‘We gaan meer betalen’, en daar wordt niemand echt blij van. Toch hoeft dit helemaal niet zo te zijn. Bij de juiste vorm, gaan we niet allemaal méér, maar simpelweg anders betalen. Mensen die veel kilometers maken met de auto, zullen wel duurder uit zijn. Daardoor vinden veel mensen het idee van rekeningrijden oneerlijk, omdat ze meer moeten betalen als ze veel autorijden. In vergelijking met het huidige systeem is dat eigenlijk niet eens oneerlijker. Nu betalen mensen die hun auto helemaal niet gebruiken immers ook wegenbelasting.

Daarnaast is rekeningrijden vooral een gevoelig onderwerp in de politiek. Neelie Kroes (VVD) was in de jaren 80 de eerste minister die dit woord in de mond durfde te nemen. In de jaren erna is het onderwerp nog vaak ter sprake gekomen, maar discussies werden vaak snel weer de kop ingedrukt. Door een ander belastingsysteem , veranderen immers de inkomsten van de overheid. Hoe betalen we straks het onderhoud aan de wegen zonder wegenbelasting? En is deze vorm van belasting wel eerlijk voor mensen die minder toegang hebben tot alternatief vervoer, bijvoorbeeld in afgelegen gebieden? Of niemand meer fossiele brandstoffen tankt en dus geen accijns betaalt? Dat leidt tot zorgen. In het verleden heeft dit in de politiek ook vaak tot afstel van de plannen geleid.

Bij Natuur & Milieu zijn we voorstander van rekeningrijden, oftewel betalen naar gebruik. We moeten immers toe naar toekomstbestendig vervoer, want de huidige situatie is niet houdbaar. Niet voor de wegen (die slibben dicht, aldus de ANWB), niet voor het klimaat en niet voor onze gezondheid. Er is nu veel luchtvervuiling door de uitstoot van broeikasgassen en fijnstof, dat heeft invloed op onze natuur, de opwarming van de aarde en de volksgezondheid. Ons doel is daarom: minder (vervuilende) auto’s op de weg. Het is daarom bij personenauto’s net zoals bij de industrie: we moeten toe naar een systeem waarbij de vervuiler betaalt. Rekeningrijden biedt daarbij een uitkomst: het stimuleert automobilisten om te kiezen voor een schonere auto en minder kilometers af te leggen.

Bij Natuur & Milieu zetten wij ons in voor variant 4, de gedifferentieerde kilometerheffing die afhangt van hoe vervuilend en hoe zwaar de auto is, hoe druk de wegen zijn waarop je rijdt en wanneer je rijdt. Deze kilometerheffing biedt een enorme stimulans voor schonere en andere manieren van reizen: daar moeten we naartoe! Het nieuwe kabinet gaat aan de slag met de uitwerking van Betalen naar Gebruik. Wij blijven het gesprek aangaan met politici en ambtenaren om ervoor te zorgen dat het nieuwe systeem zoveel mogelijk klimaatwinst oplevert, oftewel variant 4.